Υποθετικός-παραγωγικός συλλογισμός: Ο υποθετικός-παραγωγικός συλλογισμός («από την καλύτερη διαθέσιμη πληροφορία προς την βέλτιστη εξήγηση») είναι ένας τρόπος της συλλογιστικής όπου ο Τσαρλς Περς πρότεινε τον 19ο αιώνα να λειτουργεί πέρα και πάνω από την επαγωγή και την παραγωγή για να «ανοίξει νέους ορίζοντες» σε διαδικασίες θεωρητικοποίησης. Αυτός καθορίζει υποθετική-παραγωγική ως τη λογική συλλογιστική η οποία μας επιτρέπει να "καταστήσουμε κατανοητές" ορισμένες παρατηρήσεις ή, γεγονότα που αντιλαμβανόμαστε, «συσχετίζοντας αυτά πίσω σε μία προϋποτιθέμενη κατάσταση πραγμάτων που θα βοηθήσει να ρίξουμε φως επί των παρατηρήσεων». Ο ίδιος παρατηρεί ότι η "χαρακτηριστική φόρμουλα" της συλλογιστικής, που αποκαλεί υποθετική-παραγωγική (retroduction), περιλαμβάνει μια συλλογιστική από το επακόλουθο (τυχόν παρατηρήσεις ή φαινόμενα που αντιλαμβανόμαστε εμπειρικά) σε ένα πρότερο (δηλαδή, μια προϋποτιθέμενη κατάσταση των πραγμάτων που μας βοηθά να καταστήσουμε κατανοητό το παρατηρούμενο φαινόμενο). Ή, όπως αυτός θέτει διαφορετικά, μπορεί να θεωρηθεί ως «παλινδρόμηση από ένα επακόλουθο σε ένα υποθετικό πρότερο».
Τυπικά (φορμαλιστικά) ο «υποθετικός-παραγωγικός συλλογισμός» του Περς αντιστοιχεί στο λογικό σφάλμα της επιβεβαίωσης του επομένου. Παράδειγμα τέτοιου συλλογισμού είναι:
δοθείσες προτάσεις
«Όταν έχει βρέξει τότε το χώμα είναι βρεγμένο»
«το χώμα είναι βρεγμένο»
και συμπέρασμα
«(άρα) έβρεξε». Συμπέρασμα που γενικά μοιάζει έγκυρο, αυστηρά όμως όχι, αφού είναι σαφές ότι υπάρχουν κι άλλα ενδεχόμενα και το συμπέρασμα δεν προκύπτει αναγκαστικά (μπορεί το χώμα να είναι βρεγμένο επειδή κάποιος πότισε τα λουλούδια). Παρατηρήστε επίσης το συμπέρασμα αντιστρέφει τη «φορά» της αρχικά δοθείσας πρότασης (επιβεβαίωση του επομένου).
Αντίθετα ένας αυστηρά έγκυρος παραγωγικός συλλογισμός πάει ως εξής:
οι προκείμενες (δοθείσες προτάσεις που θεωρείται ή είναι γνωστό ότι είναι αληθείς)
«Όταν έχει βρέξει τότε το χώμα είναι βρεγμένο».
και
«Έχει βρέξει»
μας δίνουν το συμπέρασμα ότι άρα
«Το χώμα είναι βρεγμένο».
Η σύγχρονη χρήση του όρου «επαγωγική λογική» μερικές φορές περικλείει όλους τους μη-παραγωγικούς συλλογισμούς, συμπεριλαμβανομένων κι εκείνων που ο Περς αποκάλεσε «υποθετικούς-παραγωγικούς».
Σε κάθε περίπτωση αυτό που εξετάζεται συνήθως στη φιλοσοφία είναι η εγκυρότητα αυτών των συλλογισμών ως προς τη μορφή τους, το αν δηλαδή το συμπέρασμα του συλλογισμού δικαιολογείται από τις δοθείσες προτάσεις, ασχέτως του αν οι προτάσεις αυτές πράγματι αληθεύουν.
Ορισμένοι συγγραφείς πιστεύουν ότι αυτός ο τρόπος της συμπερασματικής δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη κοινωνική θεωρητικοποίηση για να αξιώσει κοινωνικές δομές/μηχανισμούς που να εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο τα κοινωνικά αποτελέσματα προκύπτουν στην κοινωνική ζωή και ότι, επίσης, με την σειρά τους δείχνουν ότι αυτές οι δομές/μηχανισμοί μεταβάλλονται με επαρκή κοινωνική βούληση (και οραματισμού εναλλακτικών λύσεων). Με άλλα λόγια, αυτή η λογική είναι ιδιαίτερα φιλελευθερογενής υπό την έννοια ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να επισημάνει δυνατότητες μετασχηματισμού με τον τρόπο της οργάνωσης της κοινωνικής μας ύπαρξης από την επανεξέταση/εξερεύνηση των βαθιών δομών που δημιουργούν τα αποτελέσματα (και τις πιθανότητες επιβίωσης για τους ανθρώπους. Στο βιβλίο της 'New Racism' (2010), η Norma Romm ερμηνεύει με διάφορους τρόπους για το τι μπορεί να ειπωθεί έτσι ώστε να συμμετέχει στην retroduction ως μια μορφή συμπεράσματος και πώς αυτό μπορεί ακόμα να θεωρηθεί ότι συνδέεται με ένα ύφος θεωρητικοποίησης, όπου οι διαδικασίες της γνώσης (οι οποίες είναι διαλογικά ριζωμένες) είναι συνδεμένες σε κοινωνικά έργα δικαιοσύνης.